डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्म १५ ऑक्टोबर १९३१ रोजी तमिळनाडूतील रामेश्वरम येथील एका छोट्याशा खेड्यात झाला. त्यांचे पूर्ण नाव अवुल पाकिर जैनुलाब्दीन अब्दुल कलाम असे होते. त्यांचे वडील जैनुलाब्दीन हे नाविक होते आणि मासेमारीसाठी बोटी भाड्याने द्यायचे, तर त्यांची आई आशियम्मा गृहिणी होत्या. कलाम यांचे कुटुंब साधारण परिस्थितीचे होते, आणि त्यांच्या घरात आर्थिक अडचणी होत्या. तरीही त्यांच्या पालकांनी त्यांना शिक्षणाचे महत्त्व पटवून दिले आणि त्यांच्या मनात स्वप्ने रुजवली. लहानपणीच कलाम यांनी कठोर परिश्रम आणि प्रामाणिकपणाचे धडे घेतले.

कलाम यांचे प्राथमिक शिक्षण रामेश्वरममधील स्थानिक शाळेत झाले. त्यांना लहानपणापासूनच अभ्यासाची आवड होती, आणि ते नेहमीच आपल्या शिक्षकांचे आवडते विद्यार्थी होते. आर्थिक परिस्थितीमुळे त्यांना वयाच्या आठव्या वर्षीच वृत्तपत्रे विकण्याचे काम करावे लागले. या कामातून मिळणाऱ्या पैशातून ते आपले शिक्षण आणि कुटुंबाला मदत करायचे. त्यांच्या मेहनती आणि जिद्दीमुळे त्यांनी शालेय शिक्षण यशस्वीपणे पूर्ण केले. त्यांनी आपल्या शिक्षणात उत्कृष्ट कामगिरी केली आणि पुढील शिक्षणासाठी सेंट जोसेफ कॉलेज, तिरुचिरापल्ली येथे प्रवेश घेतला.

कॉलेजमध्ये त्यांनी भौतिकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९५४ मध्ये बी.एस्सी. पदवी प्राप्त केली. त्यांना लहानपणापासूनच वैमानिक बनण्याची इच्छा होती, परंतु त्यांना भारतीय हवाई दलात निवड मिळाली नाही. यामुळे त्यांचे स्वप्न भंगले, परंतु त्यांनी निराश न होता वैज्ञानिक क्षेत्रात करिअर करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (एमआयटी) मध्ये एरोनॉटिकल इंजिनीअरिंगचा अभ्यास केला आणि १९६० मध्ये त्यांनी ही पदवी यशस्वीपणे पूर्ण केली. येथूनच त्यांच्या वैज्ञानिक प्रवासाला खरी सुरुवात झाली.

पदवीनंतर कलाम यांनी संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था (डीआरडीओ) येथे वैज्ञानिक म्हणून काम सुरू केले. त्यांनी डीआरडीओमध्ये होव्हरक्राफ्ट प्रकल्पावर काम केले, ज्यामुळे त्यांना तंत्रज्ञान आणि संशोधन क्षेत्रात अनुभव मिळाला. १९६९ मध्ये त्यांची भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेत (इस्रो) बदली झाली. इस्रोमध्ये त्यांनी भारताच्या पहिल्या उपग्रह प्रक्षेपण यान (एसएलव्ही-३) प्रकल्पात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. १९८० मध्ये रोहिणी उपग्रह यशस्वीपणे प्रक्षेपित झाला, आणि हा भारताच्या अंतराळ संशोधनातील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. या यशामुळे कलाम यांना राष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळाली.

कलाम यांचे अंतराळ आणि संरक्षण क्षेत्रातील योगदान अतुलनीय आहे. त्यांनी इस्रोमध्ये अनेक प्रकल्पांचे नेतृत्व केले आणि भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाला नवीन उंचीवर नेले. १९८२ मध्ये ते पुन्हा डीआरडीओमध्ये परतले आणि त्यांनी भारताच्या एकीकृत क्षेपणास्त्र विकास कार्यक्रमाचे (आयजीएमडीपी) नेतृत्व केले. या कार्यक्रमांतर्गत पृथ्वी, अग्नी, त्रिशूल, आकाश आणि नाग या क्षेपणास्त्रांचा विकास झाला. या यशस्वी प्रकल्पांमुळे त्यांना “मिसाईल मॅन ऑफ इंडिया” ही पदवी मिळाली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने संरक्षण क्षेत्रात स्वावलंबनाच्या दिशेने मोठी प्रगती केली.

१९९८ मध्ये भारताने पोखरण येथे अणुचाचणी यशस्वीपणे पार पाडली, आणि यातही कलाम यांचे योगदान महत्त्वाचे होते. त्यांनी डीआरडीओ आणि भाभा अणुसंशोधन केंद्र (बीएआरसी) यांच्या संयुक्त विद्यमाने या चाचण्यांचे नियोजन केले. या यशामुळे भारताला जागतिक स्तरावर एक सशक्त राष्ट्र म्हणून ओळख मिळाली. कलाम यांनी नेहमीच देशाच्या सुरक्षेला प्राधान्य दिले आणि भारताला तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण बनवण्यासाठी अथक परिश्रम केले. त्यांचे हे योगदान भारताच्या संरक्षण आणि अंतराळ क्षेत्रातील प्रगतीचा पाया ठरले.

कलाम यांचे वैज्ञानिक योगदान केवळ क्षेपणास्त्र आणि अंतराळ संशोधनापुरते मर्यादित नव्हते. त्यांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात तरुणांना प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक उपक्रम राबवले. त्यांनी शिक्षण आणि संशोधन यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक व्याख्याने दिली आणि विद्यार्थ्यांशी संवाद साधला. त्यांनी तरुणांना स्वप्ने पाहण्याची आणि ती पूर्ण करण्याची प्रेरणा दिली. त्यांचा “व्हिजन २०२०” हा दृष्टिकोन भारताला एक विकसित राष्ट्र बनवण्यासाठी होता, ज्यामध्ये शिक्षण, तंत्रज्ञान आणि आर्थिक प्रगती यांचा समावेश होता.

२००२ मध्ये डॉ. कलाम यांची भारताचे राष्ट्रपती म्हणून निवड झाली. ते भारताचे अकरावे राष्ट्रपती बनले आणि २००२ ते २००७ या काळात त्यांनी ही जबाबदारी सांभाळली. त्यांचा राष्ट्रपतीपदाचा कार्यकाळ अत्यंत लोकप्रिय ठरला. त्यांनी राष्ट्रपती भवनाला “जनतेचे भवन” बनवले आणि सामान्य नागरिकांशी थेट संवाद साधला. त्यांनी विशेषतः तरुणांशी आणि विद्यार्थ्यांशी संवादावर भर दिला. त्यांच्या साध्या आणि प्रामाणिक स्वभावामुळे ते “लोकांचे राष्ट्रपती” म्हणून ओळखले गेले.

राष्ट्रपतीपदाच्या कार्यकाळात कलाम यांनी अनेक सामाजिक आणि शैक्षणिक उपक्रमांना प्रोत्साहन दिले. त्यांनी “पूरा” (Providing Urban Amenities to Rural Areas) हा उपक्रम सुरू केला, ज्यामुळे ग्रामीण भागात शहरी सुविधा उपलब्ध करून देण्याचा प्रयत्न झाला. त्यांनी शिक्षणाला प्राधान्य दिले आणि देशभरातील शाळा आणि महाविद्यालयांना भेटी देऊन विद्यार्थ्यांना प्रेरणा दिली. त्यांनी तरुणांना विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रोत्साहित केले आणि भारताला एक सशक्त आणि विकसित राष्ट्र बनवण्याचे स्वप्न पाहिले.

राष्ट्रपतीपदाचा कार्यकाळ संपल्यानंतरही कलाम यांनी आपले सामाजिक आणि शैक्षणिक कार्य थांबवले नाही. त्यांनी अनेक विद्यापीठांमध्ये प्राध्यापक म्हणून काम केले आणि विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन केले. त्यांनी “व्हॉट कॅन आय गिव्ह” ही संकल्पना मांडली, ज्यामध्ये प्रत्येक व्यक्तीने समाजाला काहीतरी देण्याचा प्रयत्न करावा असे आवाहन केले. त्यांनी तरुणांना त्यांच्या क्षमता आणि कौशल्यांचा उपयोग देशाच्या विकासासाठी करण्याचे आवाहन केले. त्यांचा हा संदेश आजही अनेकांना प्रेरणा देतो.

कलाम यांनी आपल्या आयुष्यात अनेक पुस्तके लिहिली, जी आजही तरुणांना प्रेरणा देतात. त्यांचे “विंग्ज ऑफ फायर” हे आत्मचरित्रात्मक पुस्तक अत्यंत लोकप्रिय आहे. या पुस्तकात त्यांनी आपल्या जीवनाचा प्रवास, त्यांचे संघर्ष आणि यश यांचे वर्णन केले आहे. त्यांनी “इग्नायटेड माइंड्स”, “इंडिया २०२०” आणि “माय जर्नी” यांसारखी इतर पुस्तकेही लिहिली, ज्यामध्ये त्यांनी भारताच्या विकासासाठी आपली दृष्टी मांडली. त्यांच्या लेखनातून त्यांचा देशप्रेम आणि तरुणांवरील विश्वास दिसून येतो.

कलाम यांचे वैयक्तिक जीवन अत्यंत साधे आणि नम्र होते. त्यांनी कधीही वैयक्तिक संपत्ती किंवा प्रसिद्धीच्या मागे धाव घेतली नाही. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य देशसेवेला आणि विज्ञानाला वेचले. ते अविवाहित राहिले आणि त्यांचे जीवन समाजसेवेसाठी आणि तरुणांना प्रेरणा देण्यासाठी समर्पित केले. त्यांचा साधा स्वभाव आणि प्रामाणिकपणा यामुळे ते सर्वांच्या मनात आदराचे स्थान मिळवू शकले. त्यांचे विचार आणि कार्य आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देतात.

कलाम यांचा भारताच्या तंत्रज्ञान आणि संरक्षण क्षेत्रातील योगदान अविस्मरणीय आहे. त्यांनी भारताला क्षेपणास्त्र आणि अंतराळ संशोधनात स्वयंपूर्ण बनवण्यासाठी अथक परिश्रम केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने अनेक यशस्वी उपग्रह आणि क्षेपणास्त्रांचे प्रक्षेपण केले. त्यांनी भारताच्या संरक्षण आणि अंतराळ क्षेत्राला जागतिक स्तरावर ओळख मिळवून दिली. त्यांचे हे योगदान भारताच्या प्रगतीचा पाया ठरले आणि त्यामुळे त्यांना “मिसाईल मॅन” ही पदवी मिळाली.

कलाम यांचे कार्य केवळ वैज्ञानिक क्षेत्रापुरते मर्यादित नव्हते. त्यांनी सामाजिक समस्यांवरही लक्ष केंद्रित केले. त्यांनी शिक्षण, आरोग्य आणि ग्रामीण विकास यांसारख्या क्षेत्रात काम केले. त्यांनी तरुणांना विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून सामाजिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी प्रोत्साहित केले. त्यांनी “व्हिजन २०२०” मध्ये भारताला एक विकसित राष्ट्र बनवण्यासाठी तंत्रज्ञान, शिक्षण आणि आर्थिक विकास यांचा समन्वय साधण्याची दृष्टी मांडली.

कलाम यांचे जीवन तरुणांसाठी एक प्रेरणास्थान आहे. त्यांनी आपल्या मेहनती आणि जिद्दीने दाखवून दिले की कोणत्याही परिस्थितीत स्वप्ने पूर्ण करता येतात. त्यांनी आर्थिक अडचणी, सामाजिक मर्यादा आणि वैयक्तिक आव्हानांना तोंड देत यश मिळवले. त्यांचा हा प्रवास प्रत्येक व्यक्तीला स्वप्ने पाहण्याची आणि ती साकार करण्याची प्रेरणा देतो. त्यांनी नेहमीच सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवला आणि प्रत्येक अडचणीतून संधी शोधली.

कलाम यांना त्यांच्या कार्यासाठी अनेक पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले. त्यांना १९८१ मध्ये पद्मभूषण, १९९० मध्ये पद्मविभूषण आणि १९९७ मध्ये भारतरत्न हा भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान मिळाला. याशिवाय त्यांना अनेक विद्यापीठांनी मानद डॉक्टरेट प्रदान केल्या. त्यांचे हे सन्मान त्यांच्या कार्याची आणि देशसेवेची साक्ष देतात. त्यांना मिळालेले पुरस्कार त्यांच्या मेहनती आणि समर्पणाचे प्रतीक आहेत.

कलाम यांचे निधन २७ जुलै २०१५ रोजी शिलाँग येथे झाले. ते आयआयएम शिलाँग येथे विद्यार्थ्यांना व्याख्यान देत असताना त्यांना हृदयविकाराचा झटका आला आणि त्यांचे निधन झाले. त्यांचे निधन ही भारतासाठी मोठी हानी होती, परंतु त्यांचे विचार आणि कार्य आजही जिवंत आहेत. त्यांचा “विंग्ज ऑफ फायर” आणि इतर पुस्तकांमधील संदेश आजही तरुणांना प्रेरणा देतात. त्यांचे जीवन आणि कार्य पिढ्यानपिढ्या प्रेरणा देत राहील.

कलाम यांचा वारसा आजही भारतात आणि जगभरात जिवंत आहे. त्यांनी स्थापन केलेली मूल्ये आणि दृष्टिकोन आजही तरुणांना मार्गदर्शन करतात. त्यांनी विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि शिक्षणाला दिलेले महत्त्व आजही भारताच्या प्रगतीचा पाया आहे. त्यांनी तरुणांना स्वप्ने पाहण्याची आणि ती साकार करण्याची प्रेरणा दिली. त्यांचा “व्हिजन २०२०” हा दृष्टिकोन भारताला विकसित राष्ट्र बनवण्यासाठी आजही मार्गदर्शक आहे.

कलाम यांचे जीवन हे साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि देशसेवेचे प्रतीक आहे. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य देशाच्या प्रगतीसाठी आणि तरुणांना प्रेरणा देण्यासाठी वेचले. त्यांचा सकारात्मक दृष्टिकोन आणि मेहनती स्वभाव यामुळे ते सर्वांच्या मनात कायमचे स्थान मिळवू शकले. त्यांचे विचार आणि कार्य आजही अनेकांना प्रेरणा देतात आणि भारताच्या विकासात योगदान देतात.

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचे जीवन हे प्रत्येक व्यक्तीला स्वप्ने पाहण्याची आणि ती साकार करण्याची प्रेरणा देते. त्यांनी आपल्या मेहनती, जिद्दी आणि देशप्रेमाने भारताला जागतिक स्तरावर एक सशक्त राष्ट्र म्हणून ओळख मिळवून दिली. त्यांचे वैज्ञानिक योगदान, सामाजिक कार्य आणि शैक्षणिक दृष्टिकोन यामुळे ते भारताचे खरे रत्न ठरले. त्यांचे जीवन आणि कार्य पिढ्यानपिढ्या प्रेरणा देत राहील आणि भारताच्या प्रगतीचा पाया मजबूत करत राहील.