पुण्याच्या एका गजबजलेल्या भागात, जिथे रस्त्यांवर नेहमीच वर्दळ असायची, तिथे एका गल्लीत रात्रीच्या काळोखात एक खळबळ उडाली. एका जुन्या इमारतीच्या तळमजल्यावर एक मृतदेह सापडला होता. मृतदेह एका मध्यमवयीन पुरुषाचा होता, आणि त्याच्या कपाळावर गोळीचा जखमेचा निशाण होता. इमारतीच्या आसपास जमलेली गर्दी आणि पोलिसांचा गोंधळ यामुळे तिथलं वातावरण तणावपूर्ण झालं होतं. निरीक्षक विश्वास पाटील, जे गेल्या दहा वर्षांपासून पुणे पोलिस दलात कार्यरत होते, तिथे पोहोचले. त्यांच्या तीक्ष्ण नजरेने संपूर्ण घटनास्थळाचा आढावा घेतला. जमिनीवर पडलेला मृतदेह, त्याच्या बाजूला रक्ताचा थारोळा, आणि खोलीत पसरलेली विचित्र शांतता याने त्यांच्या मनात प्रश्नांचं काहूर उठलं. पण त्यांचं लक्ष एका गोष्टीकडे गेलं – मृतदेहाच्या हाताखाली दबलेली एक लाल डायरी.

विश्वासने हातमोजे घालून ती डायरी उचलली. ती जुनाट होती, त्याच्या कव्हरवर काही ठिकाणी रंग उडाला होता, आणि त्यावर कोणताही नाव किवा पत्ता नव्हता. त्याने डायरी उघडली, आणि त्याला आढळलं की ती कोड आणि विचित्र वाक्यांनी भरलेली आहे. पहिल्या पानावर लिहिलं होतं, “पहिली पायरी: सावलीत लपलेला सत्य.” त्याखाली काही संख्यांचा क्रम आणि काही अक्षरं होती, ज्यांचा अर्थ त्याला कळत नव्हता. विश्वासला जाणवत होतं की ही डायरी साधी नाही. त्याने ती डायरी आपल्या सहकाऱ्याला दाखवली, पण कोणालाच त्यातील कोड समजलं नाही. विश्वासने ठरवलं की ही डायरी त्याच्या तपासाचा केंद्रबिंदू असेल. त्याने ती डायरी आपल्या खिशात ठेवली आणि मृतदेह तपासणीसाठी पाठवला.

घरात परतल्यावर विश्वासने ती डायरी पुन्हा उघडली. रात्रीचे दोन वाजले होते, आणि त्याच्या पत्नीने त्याला झोपण्याचा सल्ला दिला होता, पण त्याचं मन त्या डायरीत अडकलं होतं. त्याने प्रत्येक पान बारकाईने तपासलं. दुसऱ्या पानावर एक वाक्य होतं, “दुसरी पायरी: रात्रीच्या गप्पांमध्ये हरवलेलं रहस्य.” त्याखाली एक पत्त्याचा उल्लेख होता, जो पुण्यातल्या एका जुन्या वस्तीत होता. विश्वासला आठवण झाली की त्या भागात काही महिन्यांपूर्वी एक बेपत्ता व्यक्तीची केस होती, जी कधीच सुटली नव्हती. त्याने आपल्या नोटबुकमध्ये त्या पत्त्याची नोंद केली आणि ठरवलं की उद्या सकाळी तो तिथे जाईल. पण त्याच्या मनात एक भीती होती – ही डायरी त्याला कुठे घेऊन जाणार आहे?

दुसऱ्या दिवशी सकाळी विश्वास त्या पत्त्यावर पोहोचला. ती एक जुनाट वस्ती होती, जिथे इमारतींच्या भिंतींवर काळं पडलं होतं आणि गल्लीतून विचित्र वास येत होता. डायरीत नमूद केलेल्या पत्त्यावर एक छोटीशी दुकान होती, जी आता बंद झाली होती. दुकानाच्या दारावर धूळ साचली होती, आणि खिडकीच्या काचा धूसर झाल्या होत्या. विश्वासने आसपास चौकशी केली, आणि एका म्हाताऱ्या आजोबांनी सांगितलं की त्या दुकानाचा मालक काही महिन्यांपूर्वी गायब झाला होता. विश्वासने दुकानाचं दार उघडण्याचा प्रयत्न केला, पण ते कुलूपबंद होतं. त्याने आपल्या सहकाऱ्यांना बोलावलं आणि दार तोडलं. आत गेल्यावर त्यांना एक धक्कादायक गोष्ट सापडली – दुकानाच्या मागच्या खोलीत एक जुनं ट्रंक होतं, ज्यामध्ये काही जुन्या कागदपत्रांचा ढीग आणि एक बंदूक होती.

विश्वासने त्या कागदपत्रांचा अभ्यास केला. त्यात काही बँक खात्यांचे तपशील आणि काही नावं होती, जी त्याला परिचित वाटत होती. त्याने आपल्या ऑफिसात परत येऊन त्या नावांचा तपास केला, आणि त्याला कळलं की ती नावं शहरातल्या काही बड्या व्यावसायिकांशी जोडली गेली होती. पण त्याला अजूनही डायरीतील कोडचा अर्थ कळत नव्हता. त्याने एका कोडतज्ज्ञाला बोलावलं, आणि त्याने सांगितलं की डायरीतील संख्यांचा क्रम हा एक सायफर आहे, जो कदाचित एखाद्या गुप्त संदेशाशी जोडलेला आहे. विश्वासने त्या कोडतज्ज्ञाला डायरी दिली आणि त्याला कोड सोडवण्यास सांगितलं. पण त्याच रात्री कोडतज्ज्ञाचा फोन आला, आणि त्याने घाबरलेल्या आवाजात सांगितलं, “निरीक्षक, ही डायरी धोकादायक आहे. मी फक्त पहिला कोड सोडवला, आणि त्यात एका दुसऱ्या खुनाचा उल्लेख आहे.”

विश्वासला धक्का बसला. त्याने कोडतज्ज्ञाला तातडीने भेटायला बोलावलं. कोडतज्ज्ञाने सांगितलं की डायरीतील पहिला कोड एका विशिष्ट तारखेशी आणि एका ठिकाणाशी जोडलेला आहे, जिथे दुसरा खून झाला होता. विश्वासने त्या तारखेचा आणि ठिकाणाचा तपास केला, आणि त्याला कळलं की त्या ठिकाणी दोन वर्षांपूर्वी एका तरुण मुलीचा खून झाला होता. ती केसही कधीच सुटली नव्हती. विश्वासला आता खात्री झाली की ही डायरी फक्त एका खुनाशी जोडलेली नाही, तर ती एका मोठ्या गुन्हेगारी कटाशी संबंधित आहे. त्याने डायरीतील पुढचे पान उघडलं, आणि त्यात लिहिलं होतं, “तिसरी पायरी: विश्वासघाताच्या सावलीत लपलेलं सत्य.”

विश्वासने आपल्या टीमला एकत्र केलं आणि त्यांना डायरीतील प्रत्येक वाक्याचा अर्थ लावण्याचं काम दिलं. त्यांनी त्या तरुण मुलीच्या खुनाचा तपास पुन्हा सुरू केला. त्यांना कळलं की ती मुलगी एका मोठ्या व्यावसायिक कुटुंबाची होती, आणि तिच्या खुनामागे काही कौटुंबिक वाद असण्याची शक्यता होती. विश्वासने त्या कुटुंबातील सदस्यांशी संपर्क साधला, पण त्यांना कोणीच काही सांगितलं नाही. उलट, त्यांना धमक्या मिळायला लागल्या. एका रात्री, विश्वासच्या घराच्या दाराखाली एक चिठ्ठी सापडली, ज्यावर लिहिलं होतं, “डायरी बंद कर, नाहीतर तुझ कुटुंब धोक्यात येईल.” विश्वास घाबरला, पण त्याने ठरवलं की तो मागे हटणार नाही.

विश्वासने आपल्या पत्नीला आणि मुलांना सुरक्षित ठिकाणी पाठवलं आणि तपास पुढे चालू ठेवला. डायरीतील पुढचा कोड सोडवला गेला, आणि त्यात एका गोदामाचा पत्ता होता, जिथे काही बेकायदेशीर सौदे होत असल्याचं नमूद होतं. विश्वास आणि त्याची टीम त्या गोदामावर छापा मारायला गेली. तिथे त्यांना काही संशयित व्यक्ती सापडल्या, पण त्यांच्याकडे पुरावे नव्हते. पण गोदामात त्यांना एक जुनं लॉकर सापडलं, ज्यामध्ये आणखी काही कागदपत्रं आणि एक छोटी लाल डायरी होती, जी मूळ डायरीसारखीच दिसत होती. विश्वासला आता खात्री झाली की हा एक मोठा कट आहे, आणि त्यात अनेक लोक सामील आहेत.

नव्या डायरीतही कोड आणि वाक्यं होती, पण ती मूळ डायरीपेक्षा जास्त गुंतागुंतीची होती. विश्वासने ती आपल्या कोडतज्ज्ञाला दिली, आणि त्याने सांगितलं की या डायरीत एका मोठ्या बेकायदेशीर व्यापाराचं वर्णन आहे, ज्यामध्ये ड्रग्ज आणि हत्यारांचा समावेश आहे. विश्वासने आपल्या वरिष्ठांना याची माहिती दिली, पण त्यांना सांगण्यात आलं की हा तपास आता त्यांच्या हातातून काढून घेतला जाणार आहे. विश्वासला हे मान्य नव्हतं. त्याने गुपचूप तपास चालू ठेवला, आणि त्याला कळलं की या कटात काही राजकीय नेते आणि पोलिस अधिकारीही सामील आहेत.

विश्वासला आता धोका वाढत चालला होता. त्याला रात्रीच्या वेळी अनोळखी फोन यायला लागले, आणि काही लोक त्याचा पाठलाग करत होते. तरीही तो थांबला नाही. त्याने डायरीतील पुढचा कोड सोडवला, आणि त्यात एका जुन्या हॉटेलचा उल्लेख होता, जिथे एक गुप्त बैठक होणार होती. विश्वासने त्या हॉटेलवर छापा मारला, आणि तिथे त्यांना काही संशयित व्यक्ती आणि काही कागदपत्रं सापडली. त्या कागदपत्रांमधून कळलं की हा कट फक्त पुण्यापुरता मर्यादित नाही, तर तो देशभरात पसरलेला आहे. विश्वासला आता जाणवत होतं की तो एका खूप मोठ्या जाळ्यात अडकला आहे.

डायरीतील प्रत्येक पान उघडताना विश्वासला नवे रहस्य उलगडत होते. एका पानावर एका बँकेचा उल्लेख होता, जिथे मोठ्या प्रमाणात काळा पैसा जमा केला जात होता. विश्वासने त्या बँकेच्या मॅनेजरशी संपर्क साधला, पण त्याने काहीच सांगितलं नाही. पण विश्वासने हार मानली नाही. त्याने गुप्तपणे बँकेच्या रेकॉर्ड्सचा तपास केला, आणि त्याला कळलं की त्या खात्यांमधून पैसे अनेक देशांमध्ये पाठवले जात होते. याचा अर्थ हा कट आंतरराष्ट्रीय पातळीवर होता. विश्वासला आता खात्री झाली की ही लाल डायरी फक्त एका खुनाची कहाणी नाही, तर एका मोठ्या गुन्हेगारी साम्राज्याची किल्ली आहे.

विश्वासने आपल्या विश्वासू सहकाऱ्यांना एकत्र केलं आणि त्यांना सगळं सांगितलं. त्यांनी ठरवलं की ते हा तपास पूर्ण करतील, मग त्यांना कितीही धोका का असेना. त्यांनी डायरीतील पुढचा कोड सोडवला, आणि त्यात एका जुन्या कारखान्याचा उल्लेख होता, जिथे बेकायदेशीर हत्यारांचा साठा होता. विश्वास आणि त्याची टीम त्या कारखान्यावर छापा मारायला गेली. तिथे त्यांना काही सशस्त्र व्यक्ती सापडल्या, आणि एका चकमकीत विश्वासचा एक सहकारी जखमी झाला. पण त्यांनी त्या कारखान्यावर ताबा मिळवला आणि तिथे सापडलेली हत्यारं जप्त केली.

या चकमकीनंतर विश्वासला एक फोन आला. फोनवरचा आवाज खोल आणि धमकी देणारा होता. “निरीक्षक, तू खूप पुढे गेलास. आता थांब, नाहीतर तुझं कुटुंब आणि तुझी टीम धोक्यात येईल,” असं त्या व्यक्तीने सांगितलं. विश्वासने फोन ट्रेस करण्याचा प्रयत्न केला, पण तो अयशस्वी झाला. त्याला आता जाणवत होतं की तो एका खूप शक्तिशाली गटाशी लढत आहे. पण त्याने ठरवलं की तो मागे हटणार नाही. त्याने डायरीतील पुढचं पान उघडलं, आणि त्यात एका जुन्या बंगल्याचा उल्लेख होता, जिथे या कटाचा मास्टरमाइंड राहत होता.

विश्वास आणि त्याची टीम त्या बंगल्यावर पोहोचली. तो बंगला शहराच्या बाहेरील एका निर्जन भागात होता, आणि त्याच्या आसपास एक भयाण शांतता होती. त्यांनी बंगल्यात प्रवेश केला, आणि तिथे त्यांना एक माणूस सापडला, जो डायरीत उल्लेखलेल्या नावांपैकी एक होता. त्या माणसाने विश्वासला पाहताच हसला आणि म्हणाला, “तू खूप हुशार आहेस, निरीक्षक. पण तुला माहीत आहे का, ती डायरी तुला इथपर्यंत आणण्यासाठीच लिहिली गेली होती?” विश्वासला धक्का बसला. त्याला कळलं की तो एका सापळ्यात अडकला आहे.

त्या माणसाने सांगितलं की लाल डायरी ही त्यांच्या कटाचा एक भाग होती, ज्यामुळे त्यांना त्यांचे शत्रू आणि विश्वासघात करणारे ओळखता येत होते. विश्वास आणि त्याची टीम आता त्या बंगल्यात अडकली होती. पण विश्वासने हार मानली नाही. त्याने आपल्या टीमला सांगितलं की त्यांनी लढायचं आहे. त्यांनी त्या माणसाला आणि त्याच्या साथीदारांना पकडलं, आणि एका तीव्र चकमकीनंतर त्यांनी बंगल्यावर ताबा मिळवला. तिथे त्यांना आणखी काही कागदपत्रं आणि डायऱ्या सापडल्या, ज्यामध्ये या कटाची संपूर्ण माहिती होती.

विश्वासने ती सगळी माहिती आपल्या वरिष्ठांना दिली, आणि त्यांनी या कटातील मुख्य व्यक्तींना अटक केली. पण विश्वासला माहीत होतं की हा कट पूर्णपणे नष्ट झाला नाही. त्याला अजूनही धमक्या येत होत्या, आणि त्याच्या मनात एक भीती होती की ती लाल डायरी त्याच्या आयुष्यात पुन्हा येईल. त्याने ती डायरी जाळून टाकण्याचा विचार केला, पण त्याला असं वाटलं की त्यात अजूनही काही रहस्य लपलेलं आहे.

काही महिन्यांनी, विश्वासला एक नवीन केस मिळाली. ती केस पुण्याच्या दुसऱ्या भागात घडली होती, आणि तिथेही एक मृतदेह सापडला होता. मृतदेहाच्या बाजूला एक लाल डायरी होती, आणि त्यातही कोड आणि वाक्यं होती. विश्वासने ती डायरी उघडली, आणि त्याला पहिल्या पानावर लिहिलेलं वाक्य दिसलं, “पहिली पायरी: सावलीत लपलेलं सत्य.” त्याच्या अंगावर काटा आला. त्याला कळलं की हा कट कधीच संपणार नाही.

विश्वासने आपल्या टीमला पुन्हा एकत्र केलं आणि तपास सुरू केला. त्यांना कळलं की ही नवीन डायरी मूळ डायरीशी जोडलेली आहे, आणि त्यात नव्या गुन्ह्यांचा उल्लेख आहे. विश्वासला आता खात्री झाली की ही लाल डायरी एका मोठ्या कटाची किल्ली आहे, आणि त्याला ती पूर्णपणे उलगडायची आहे. त्याने ठरवलं की तो या कटाचा पर्दाफाश करेल, मग त्याला कितीही वेळ का लागो.

तपास पुढे चालू राहिला. विश्वास आणि त्याची टीम प्रत्येक कोड आणि वाक्याचा अर्थ लावत होते, आणि प्रत्येक पानामागे एक नवं रहस्य उलगडत होतं. त्यांना कळलं की हा कट फक्त गुन्हेगारी नाही, तर त्यात सामाजिक आणि राजकीय हितसंबंधही सामील आहेत. विश्वासला अनेक धमक्या मिळत होत्या, पण तो थांबला नाही. त्याने आपल्या कुटुंबाला सुरक्षित ठिकाणी ठेवलं आणि तपास पुढे चालू ठेवला.

काही महिन्यांनी, विश्वासला अखेर त्या कटाचा मास्टरमाइंड सापडला. तो एका मोठ्या राजकीय नेत्याचा जवळचा सहकारी होता, आणि त्याने या सगळ्या कटाची योजना आखली होती. सर्व खुनांच्या मागे याच व्यक्तीचा हात होता. विश्वासने त्याला अटक केली, आणि त्या कटातील सगळ्या व्यक्तींना शिक्षा झाली. पण विश्वासला माहीत होतं की ती लाल डायरी त्याच्या आयुष्यात कायम राहिली आहे. त्याने ती डायरी एका पोलिस स्टेशन मधील सुरक्षित लॉकरमध्ये ठेवली, आणि ठरवलं की तो ती कधीच उघडणार नाही.

पण रात्रीच्या वेळी, जेव्हा तो एकटा असायचा, तेव्हा त्याला असं वाटायचं की ती डायरी त्याला पुन्हा बोलावत आहे. त्याला त्या कोड आणि वाक्यांचा अर्थ अजूनही पूर्णपणे कळला नव्हता, आणि त्याच्या मनात एक भीती होती की कदाचित त्या डायरीत अजूनही काही रहस्य लपलेलं आहे. त्याने ठरवलं की तो त्या रहस्याचा पाठलाग करणार नाही, पण त्याला माहीत होतं की ती लाल डायरी त्याच्या आयुष्याचा एक भाग बनली आहे.

विश्वास आता निवृत्त झाला आहे. त्याने आपलं आयुष्य आपल्या कुटुंबासोबत आनंदात घालवायचं ठरवलं आहे. पण जेव्हा तो पुण्याच्या त्या गल्लीतून जातो, जिथे ती पहिली लाल डायरी सापडली होती, तेव्हा त्याला त्या डायरीची आठवण येते, आणि त्याच्या मनात एक प्रश्न येतो – ती लाल डायरी खरंच संपली आहे का? की ती कोडी अजूनही बाकी आहेत?…